با فرا رسیدن فصل بهار و گرم شدن هوا، شاهد افزایش ابتلا به بعضی بیماری‌ها هستیم، دلیل این امر انباشت مواد زائد و فضولات در بدن طی فصل زمستان و تلاش طبیعت برای پاکسازی این مواد در بهار است، برای پیشگیری از این بیماری‌ها تدابیری در طب سنتی توصیه می‌شود.
جدول دسترسی سریع
در فصل زمستان، مقدار غذایی که ما مصرف می‌کنیم در مقایسه با سایر فصل‌ها کمی بیشتر است و سهم غذاهای مقوی و غلیظ هم در رژیم غذایی افزایش پیدا می‌کند؛ این اتفاق به این دلیل می‌افتد که بدن ما در هوای سرد زمستانی، انرژی بیشتری برای تأمین حرارت بدن و مقابله با سرما نیاز دارد؛ افزایش مصرف مواد غذایی به‌دنبال خود، افزایش میزان مواد زائد و غیرضروری به همراه دارد، از این رو بافت‌های آن از این مواد زائد انباشته می‌شود و به دلیل اینکه افراد در فصل زمستان نسبت به دیگر فصل‌ها کمتر عرق می‌کنند این مواد زائد، امکان خروج از طریق پوست را پیدا نمی‌کند.
با گرم شدن طبیعت و آغاز فصل بهار این فضولات منجمد شده در حفره‌های بدنی، روان و سیال شده وارد جریان خون می‌شود؛ درست مانند اتفاقی که برای برف و یخ زمستانی پیش می‌آید، به خصوص اگر فرد در زمستان، زیاد خورده و کم ورزش کرده باشد، این اخلاط زیادتر خواهد بود؛ اگر در بهار بدن نتواند این اخلاط را به طور کامل و از راه‌های طبیعی دفع کند، این مواد زائد به سوی اندام‌های ضعیف مانند کشاله‌های ران، زیر پوست و اطراف بدن جاری می‌شود و موجب تولید امراض شایع در این فصل مانند دمل‌ها، ورم‌های چرکی، جوش‌ها، خارش و ورم‌های حلق خواهد شد؛ اگر این اخلاط فاسد وارد مغز شده به بطن‌های مغزی برسد، موجب بروز صرع و سکته می‌شود و اگر به غشاهای مغزی وارد شود وسواس سوداوی ایجاد می‌کند، همچنین ریزش این مواد به بینی و سینوس‌ها، زکام، گرفتگی صدا، سرفه (آلرژی بهاره) و ریزش آنها به مفاصل موجب ورم‌های چرکی مفصلی و درد مفاصل می‌شود.
سرما و برودت به‌طور کلی فعالیت عوامل بیماری‌زا را در طبیعت و در بدن انسان کند و در بسیاری مواقع متوقف می‌کند، بنابراین در فصل‌های سرد به‌ویژه فصل زمستان، امکان فعالیت این عوامل بیماری‌زا که ممکن است در بدن نیز موجود باشند به‌شدت کاهش پیدا می‌کند، اما با نزدیک شدن بهار و گرم شدن هوا، امکان فعالیت این عوامل بیماری‌زا و میکروارگانیسم‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود، به این ترتیب با آمدن بهار، احتمال ابتلاء به بعضی بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های عفونی در بدن افزایش پیدا می‌یابد که اگر این عوامل و دیگر مواد زائدی که در بدن وجود دارد به درستی پاکسازی و تخلیه شود، امکان ابتلاء به بیماری‌هایی همچون اوریون، سرخجه، آبله مرغان و سرماخوردگی (رایج‌ترین بیماری‌هایی هستند که با فرا رسیدن فصل بهار در میان بزرگسالان و کودکان دیده می‌شود) به حداقل می‌رسد.
این اتفاق به این دلیل بروز می‌کند که با گرم شدن هوا، حصار برودتی بدن شکسته شده، زمینه فعالیت عوامل بیماری‌زا فراهم می‌شود، از طرفی، افزایش حرارت غریزی بدن در آستانه بهار، موجب فعال شدن این عوامل بیماری‌زا شده، به‌طور خودبه‌خود آنها را بیدار و فعال می‌کند و آنها را وارد جریان گردش خون کرده، سبب بروز بیماری‌ها می‌شوند؛ هر بیماری که ماده آن در زمستان ساکن باشد، در این فصل به هیجان آمده، نضج یافته و دفع می‌شود، بنابراین شدت یافتن بیماری‌ها در این فصل اتفاق بدی نیست، بلکه تلاش طبیعت برای پاکسازی بدن و دفع فضولات از آن است.
به دلیل از بین رفتن سرما و گرما و رطوبت معتدل بهاری، قوای بدنی تقویت شده، خون‌سازی تشدید می‌شود و شخص ممکن است دچار غلبه خلط دم شود، به ویژه اگر تدابیر این فصل را رعایت نکند یا مزاج ذاتی او، دموی باشد؛ به همین دلیل در بهار، بیماری‌هایی همچون دگرگون شدن خون (اختلاف الدم)، خون دماغ، ترک برداشتن رگ‌ها، پیدایش بزاق خون‌آلود و سرفه به وجود می‌آید.
در سال‌های اخیر، دلیل دیگری برای شدت گرفتن بیماری‌ها در بهار پیدا شده و آن هم مسافرت‌های زیاد است؛ تغییر مکان و در نتیجه مواجهه با آب و هواهای جدید و متغیر، در کنار مشکلات بهداشتی و تغذیه‌ای مسافرت، اوضاع بیماری‌ها در بهار را بدتر می‌کند؛ در صورتی که به مسافرت می‌روید، شهرهایی با آب و هوای معتدل را به عنوان مقصد سفر انتخاب کنید.
ضرورت پاکسازی بدن در فصل بهار
رضا معطری، متخصص طب سنتی و عضو انجمن علمی گیاهان دارویی ایران در خصوص تدابیر فصل بهار در طب ایرانی اظهار می‌کند: برای داشتن بهاری خوشایند، باید زمستانی مطلوب را پشت سر گذاشت، به این معنا که در زمستان، غذا، متناسب و به مقدار خورده شود؛ با انجام ورزش به تعریق و دفع مواد زائد کمک کرد و راه‌های دفعی دیگر مانند روده‌ها را مراقب بود تا دچار مشکل نشوند و به عنوان نمونه در صورت یبوست، به درمان آن اقدام کرد.
وی ادامه می‌دهد: بهار بهترین فصل برای اقداماتی مانند حجامت، فصد و زالو اندازی است؛ این تدابیر هم اخلاط فاسد را از بدن خارج می‌کنند و هم غلبه خون را می‌کاهند؛ شاید به همین دلیل ساده است که بسیاری از افراد دچار آلرژی بهاری، تنها با یک حجامت ساده، درمان می‌شوند؛ لازم به ذکر است افرادی که تمایلی به حجامت یا فصد ندارند، می‌توانند از راه خون دادن در مراکز خون‌گیری از تأثیرات این اقدام برخوردار شوند.
این متخصص طب سنتی در خصوص تدابیر تغذیه‌ای فصل بهار تصریح می‌کند: بهترین کار در بهار، کم خوردن و کم نوشیدن است؛ با این کار، بار دفعی بدن کمتر می‌شود و اشتغال طبیعت به هضم هم کاهش می‌یابد و خواهد توانست با تمام توان، به چاره‌جویی مشکلات این فصل بپردازد.
وی اضافه می‌کند: باید از پرخوری و برهم خوری پرهیز کرد؛ غذاهای خون‌ساز مانند گوشت‌ها، شیرینی‌های قوی، روغن‌ها، تخم مرغ کمتر مصرف شوند؛ مصرف خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های با طبع گرم را باید کاهش داد، همچنین از خوردن غذاهای شور، تلخ و تند و تیز پرهیز شود و غذاهای غلیظ مانند کله‌پاچه، غذاهای کنسروی، فست‌فودها، شیرینی‌های قنادی، شکلات و کاکائو خودداری شود.
معطری می‌گوید: در فصل بهار بهتر است از غذاهایی با طبع سرد استفاده کرد تا رقّت اخلاط را تعدیل و حرکت آنها را کند کنند؛ باید بیشتر از غذاهایی استفاده کنیم که ارزش غذایی کمی دارند، یعنی شکم پر کن هستند، مانند میوه‌ها، سبزیجات، سالادهای ساده، آش‌ها و شورباها و سوپ‌های مناسب، البته باید توجه داشت که اگر با خوردن میوه‌ای دچار خشکی دهان، نفخ و مانند آن شدید، به مصرف آن ادامه ندهید و سراغ میوه‌ها و سبزی‌هایی بروید که با مصرف آنها، احساس نشاط و سبکی می‌کنید.
وی بیان می‌کند: یکی از این دستورات طبی که در گذشته بسیار مرسوم بوده استفاده از آش‌های طبی است که در مناطق مختلف کشور به شکل‌های مختلف تهیه و موجب لینت مزاج بود؛ این آش‌ها بدون گوشت و حاوی چاشنی‌های مناسب برای فرونشاندن گرمای بدن هستند؛ در این آش‌ها از سبزی‌های خودروی بهاری به تناسب مناطق مختلف استفاده می‌شود، چراکه سبزی‌های خودروی بهاری، نقش مهمی در کنترل مشکلات این فصل دارند.
بهترین غذاهایی که می‌توان در فصل بهار مصرف کرد
این متخصص طب سنتی در خصوص خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها مناسب دیگر فصل بهار اظهار می‌کند: غذاهایی مانند بورانی اسفناج، بورانی شبدر و یونجه، آش شبدر و قره‌قروت، چلو گشنیز با گوشت جوجه خروس محلی (غذایی مناسب برای اطفال در این فصل، چراکه گوشت جوجه خروس لطیف و زودهضم است و فضولات کمی به جای می‌گذارد)؛ نوشیدنی‌ها و رب‌های خنک و فرونشاننده گرما مانند شربت ریواس، شربت زرشک، شربت آبغوره، شربت آب لیمو، شربت رب انار، سکنجبین، کاهو سکنجبین، سوپ جو، ماءالشعیر طبی، آب گیاهان و سبزی‌های صحرایی بهاری به ویژه اگر مخلوطی از چند مورد آنها باشد؛ حبوبات با طبع خنک مانند ماش، نخود فرنگی و جو، آب ماست و دوغ برای افراد بسیار گرم مزاج، عرق‌های گیاهی مانند عرق بید، عرق ختمی، مخلوط مساوی عرق‌های شاه تره و کاسنی، حتی می‌توان از این عرقیات در این فصل به جای آب آشامیدنی استفاده کرد.
وی در خصوص میزان فعالیت‌های بدنی در فصل بهار اظهار می‌کند: فعالیت بدنی باید در حد متوسط باشد تا به دفع مواد زائد کمک کند؛ اگر ورزش و فعالیت سنگین انجام دهیم، گرمای زیادی در بدن تولید می‌شود که موجب حرکت بیشتر اخلاط در بدن می‌شود، به علاوه فعالیت بدنی کم نیز فایده‌ای برای بدن ندارد، همچنین بهترین زمان ورزش کردن در بهار، یکی دو ساعت بعد از طلوع آفتاب است تا از سویی سرمای صبحگاهی تعدیل شده باشد و از سویی، گرمای میانه روز غلبه نکرده باشد.
معطری می‌گوید: پوشیدن لباس‌هایی با جنس کتان بهترین نوع پوشش در فصل بهار است، چرا که این نوع پارچه به لحاظ مزاج و طبع، سازگاری زیادی با فصل بهار دارد، البته کرباس نرم نیز توصیه شده است، همچنین باید از استحمام طولانی یا خیلی گرم و سونا اجتناب کرد؛ لازم به ذکر است رفع یبوست از راه‌های کمک به دفع مواد زائد بدن بوده که می‌تواند به لینت مزاج کمک کند.
وی در خصوص تدابیر ویژه برای کودکان تصریح می‌کند: از آنجا که بدن کودکان در مقایسه با بزرگسالان سیستم ایمنی و مزاج ضعیف‌تری دارد، بنابراین پاکسازی بهاره در آنها ضرورت بیشتری پیدا می‌کند، چرا که رعایت این پاکسازی و حفظ نکات و تدابیر طب سنتی ویژه فصل بهار به آنها کمک می‌کند در مجاورت افراد مبتلا به بیماری‌های ویروسی مانند آبله مرغان، اوریون، سرخک و سرخجه یا بیمار نشوند یا اگر بیمار شدند، یک بیماری آرام و کم دردسر را پشت سر بگذارند، علاوه بر این، متخصصان و درمانگران طب سنتی به والدین توصیه می‌کنند در این فصل به کودکان‌شان غذاهای پرادویه ندهند و تا ممکن است از مصرف ترشی و غذاهای محرک و خوراکی‌هایی که طبع آنها سرد است، دور نگه‌دارند.
بر اساس آنچه بیان شد، تدابیر توصیه شده حالتی نسبی دارند و نه مطلق و در هر فرد، بر اساس وضعیت جسمی و مزاجی او تصمیم‌گیری می‌شود و قرار نیست همه افراد، در بهار شروع به مصرف غذاهای یکسان با طبع خنک کنند، به عنوان نمونه غذای یک فرد بلغمی در بهار، اگرچه نسبت به غذای زمستان او خنک‌تر و لطیف‌تر است، اما نسبت به غذای بهاری یک فرد دموی، گرم‌تر است و تمام موارد مطرح شده باید زیر نظر متخصصان طب سنتی انجام شود تا مؤثر باشد.
منبع:ایمنا