طب سنتی ایران، میراثی گران‌بها از گذشتگان، با رویکردی جامع و طبیعی به سلامت، در عصر حاضر مورد توجه مجدد قرار گرفته است.

پس از سال‌ها غفلت از دانش بومی و رویکرد به طب نوین، امروزه جهان به اهمیت طب سنتی پی برده و ایران نیز به عنوان خاستگاه این دانش، فرصت طلایی برای احیا و توسعه آن را در اختیار دارد.

ریشه‌های طب سنتی ایران

طب سنتی ایران بر پایه اعتدال چهار عنصر اصلی (خاک، آب، هوا و آتش) و چهار مزاج (گرمی، سردی، تری و خشکی) بنا شده است. این طب، سلامت را نتیجه تعادل این عناصر و مزاج‌ها در بدن می‌داند و درمان بیماری‌ها را با هدف بازگرداندن این تعادل دنبال می‌کند.

روش‌های درمانی در طب سنتی

روش‌های درمانی در طب سنتی بسیار متنوع هستند و شامل گیاه درمانی، ماساژ درمانی، حجامت، بادکش، زالو درمانی، فصد و آب درمانی می‌شود. هر یک از این روش‌ها با توجه به نوع بیماری و مزاج بیمار، به کار می‌رود.

۱- گیاه درمانی

گیاه درمانی یکی از روش‌های طب سنتی است. درمان بیماری‌های مختلف جسمی و روحی به‌وسیله‌ی گیاهان را “گیاه‌درمانی” می‌گویند. یکی از روش‌های قدیمی جهان، طب گیاهی است، که به اعتقاد دانشمندان آن‌زمان، خداوند حکیم درمان همه بیماری‌ها و دردها را در طبیعت قرار داده است، به عبارتی طبیعت خادم طبیعت است.

۲- ماساژ درمانی (Massage therapy)

ماساژ درمانی یکی دیگر از روش‌های طب سنتی است. درمان بیماری‌های عضلانی، اسکلتی، گوارشی، سردردها، رفع استرس و افسردگی، بهبودی جریان خون و افزایش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و بهبودی ده‌ها بیماری دیگر، از خواص ماساژ درمانی است. بعضی ماساژهای درمانی عبارتند از: ایروودا، یومیهو، تای‌ماساژ، ماساژهای آرام‌بخش و ماساژهای زیبایی.

۳- شیاتسو (Shiatsu)

فشردن نقاط حیاتی بدن برای سلامتی توسط انگشتان دست را «شیاتسو» می‌گویند. یک تکنیک سالم و مؤثر که بیشتر پیشگیری‌کننده است و به عنوان شکلی از فیزیوتراپی برای بیماری‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیماران انرژی و نیروی ذخیره‌شده‌ی خود را از این طریق به دست می‌آورند و افرادی را که از استرس، تنش، افسردگی و یا بی‌خوابی رنج می‌برند، می‌توان با این روش درمان کرد.

۴- حجامت (Cupping)

حجامت یکی دیگر از روش‌های طب سنتی است. در زبان فارسی حجامت به معنی مداوا تعریف شده و یک روش خون‌گیری است که برای پیشگیری از بیماری‌ها و درمان بعضی بیماری‌ها انجام می‌گیرد. حجامت خشک بدون تیغ و خون‌گیری است و حجامت تر همراه خون‌گیری است. مردم بر اساس توصیه‌ی رسول اکرم(ص) که می‌فرمایند: «بهترین عید، دوره حجامت است»، عید خون می‌گرفتند. حجامت در پیشگیری و درمان بیماری‌هایی همچون آسم، اعتیاد به مواد مخدر، نارسایی هضم غذا، سردردهای میگرنی و اعصاب، چربی خون، غلظت خون و بیماری‌های پوستی کاربرد دارد.

۵- بادکش درمانی (Dry cupping)

بادکش درمانی، ایجاد مکش در نقاط مختلف بدن به منظور انبساط عروقی بدن و انحراف مواد از نقطه‌ای خاص است که حجامت خشک نیز می‌نامند. انجام بادکش و چرخاندن لیوان روی بدن افراد فلج‌شده‌ی ناشی از سکته‌های مغزی و قلبی، باعث بهبودی می‌شود. در بعضی بیماران انجام بادکش با ترکیبی از روغن‌های مخصوص باید صورت گیرد.

۶- زالو درمانی(Leech therapy)

زالو درمانی یکی از روش‌های خون‌گیری طب سنتی محسوب می‌شود که به لحاظ نحوه‌ی خون‌گیری و ماده هیرودین که توسط زالو به بدن وارد می‌شود، در طب سنتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. البته هر زالویی اثر درمانی ندارد. در بُزاق زالو ماده‌ی ضد انعقادی وجود دارد که موجب رقیق شدن خون، باز شدن عروق تنگ و در نتیجه موجب افزایش خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی موضع یا عضو می‌شود.

اکنون زالو درمانی در بیماری‌هایی همچون تنگی عروق قلب، پیوند پوست، پیوند اعضاء، واریس، ضایعات پوستی، بیماری‌های مفاصل، آرتروز، هموروئید، زیبایی پوست و تقویت سیستم ایمنی کاربرد دارد.

۷- فَصد یا رگ زدن (Fasd)

رگ زدن، یکی از روش‌های خون‌گیری در طب سنتی است. این عمل باعث دفع بسیاری از سموم بدن به‌خصوص در مواقع غلبه‌ی سُودا شده و مواد زائدی که در خون رسوب و افزایش پیدا می‌کند را نیز، دفع می‌کند. فصد در واقع همان رگ‌زدن است، ولی بایستی توسط افراد ماهر و متخصص صورت گیرد. کاربردهای مهم فصد عبارتند از: کمردرد سیاتیکی، هموروئید، پاکسازی طبایع غالب، بیماری‌های گوارشی و غیره.

۸- آب‌درمانی یا آبزن‌ها (Hydrotherapy)

آب‌درمانی، یکی از روش‌های طب سنتی است که همراه با اسانس‌های گیاهی یا بدون آن‌ها، کاربرد زیادی برای بهبود رعیشه، ضایعات پوستی، دردهای مفاصل، سیاتیک، نشاط و تقویت بدن، تقویت عضلات و اصلاح منافذ بدن، گرم کردن و افزایش رطوبت بدن دارد.

مزایای طب سنتی

• پیشگیری از بیماری‌ها: طب سنتی با تأکید بر سبک زندگی سالم و تغذیه مناسب، در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها موثر است.
• درمان بیماری‌های مزمن: بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند دیابت و آرتروز، با روش‌های طب سنتی قابل کنترل و بهبود هستند.
• عوارض جانبی کمتر: داروهای گیاهی و روش‌های درمانی طب سنتی، به طور کلی عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند.
• هزینه کمتر: هزینه‌های درمان با روش‌های طب سنتی، به طور معمول کمتر از روش‌های طب نوین است.
• رویکرد جامع: طب سنتی به بدن به عنوان یک کل واحد نگاه می‌کند و درمان را فراتر از بیماری‌های فیزیکی، شامل جنبه‌های روحی و روانی نیز می‌داند.

چالش‌ها و فرصت‌ها

با وجود مزایای فراوان، طب سنتی با چالش‌هایی نیز روبرو است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• نیاز به تحقیقات بیشتر: برای اثبات علمی اثربخشی روش‌های طب سنتی، نیاز به انجام تحقیقات گسترده است.
• استانداردسازی: استانداردسازی روش‌های درمانی و مواد مصرفی در طب سنتی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
• آموزش و تربیت متخصصان: تربیت متخصصان مجرب و آموزش دیده در زمینه طب سنتی، برای توسعه این حوزه ضروری است.

جایگاه طب سنتی در ایران

در سال‌های اخیر، دولت ایران اقدامات مهمی برای توسعه طب سنتی انجام داده است که از جمله آن‌ها می‌توان به تأسیس دانشکده‌های طب سنتی، تصویب سند توسعه طب سنتی و پوشش بیمه‌ای برخی از خدمات طب سنتی اشاره کرد.

تفاوت طب سنتی و طب اسلامی

طب سنتی و طب اسلامی هر دو ریشه در فرهنگ و تمدن ایران دارند، اما تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. طب سنتی بر پایه نظریات حکیمان ایرانی مانند ابن سینا استوار است، در حالی که طب اسلامی بر احادیث و روایات اسلامی تاکید دارد.

آینده طب سنتی

با توجه به افزایش علاقه مردم به روش‌های طبیعی درمان و همچنین حمایت دولت‌ها، آینده طب سنتی بسیار روشن به نظر می‌رسد. با رفع چالش‌ها و سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه، می‌توان انتظار داشت که طب سنتی به عنوان مکمل طب نوین، نقش مهمی در ارتقای سلامت جامعه ایفا کند.